Hirsutyzm i wirylizacja

Hirsutyzm i wirylizacja są schorzeniami wywołanymi przez androgeny, głównie testosteron. Zazwyczaj występują razem. Hirsutyzm to nadmierne owłosienie u kobiet w miejscach typowo męskich. Wirylizacja to natomiast obniżenie tonu głosu, powiększenie łechtaczki czy trądzik. 

Hirsutyzm i wirylizacja – czym są?

Hirsutyzm i wirylizacja są wynikiem nadmiernej produkcji androgenów – hiperandrogenizacja. 

Androgeny to męskie hormony płciowe, które produkowane są też przez organizmy kobiet. Zalicza się do nich testosteron, androstendion, dehydoepiandosteron DHEA czy siarczan dehydroepinadosteronu DHEAS. Kluczowe znaczenie ma testosteron. 

Androgeny są produkowane przez nadnercza i jajniki. Wraz z białkami transportowane są krwią, a ich niewielka ilość pozostaje wolna. To ona ma największe znaczenie biologiczne.

Hirsutyzm i wirylizacja – przyczyny

Hirsutyzm i wirylizacja wynikać mogą z:

• zwiększonej produkcji androgenów w jajnikach i nadnerczach,
• zwiększonej produkcji testosteronu z DHEA i androstendionu,
• zwiększonej ilości wolnych androgenów,
• nadmiernej podaży androgenów,
• zaburzonej proporcji androgenów i żeńskich hormonów płciowych.

Podstawowymi przyczynami hirsutyzmu i wirylizacji są:

1. Choroby jajników np. zespół policystycznych jajników czy guzy wirylizujące jajnika (nowotwory jajników, które są na ogół złośliwe).
2. Choroby nadnerczy np. guzy nadnercza produkujące androgeny (łagodne lub złośliwe), zespół Cushinga (wynik nadmiernego wydzielania kortykosterydów w nadnerczach), wrodzony przerost nadnerczy.
3. Hiperprolaktynemia – zwiększone stężenie prolaktyny wynikające z marskości wątroby, niedoczynności tarczycy czy uszkodzenia podwzgórza. Prowadzi ono do obniżenia ilości białek, które wiążą androgeny. Dochodzi wówczas do hirsutyzmu, ale nie wirylizacji.
4. Zespół oporności na insulinę  zmniejsza się synteza białek wiążących androgeny.
5. Hirsutyzm idiopatyczny – w badaniach nie ma podwyższonego poziomu androgenów. Nadmierne owłosienie ma inne przyczyny.
6. Lekarstwa – np. progestageny zawarte w sterydach anabolicznych czy niektórych tabletkach antykoncepcyjnych.

Hirsutyzm i wirylizacja – objawy

Objawem hirsutyzmu jest nadmierne owłosienie na plecach, brzuchu, klatce piersiowej, nad górną wargą, na podbródku, na ramionach itd. Wygląda to podobnie, jak  u mężczyzn. Stopień nasilenia hirsutyzmu określa skala punktowa Ferrimana i Gallewaya. Określa się w tym przypadki owłosienie w 9 rejonach w skali od 0 do 4. Uzyskanie 8 punktów pozwala na zdiagnozowanie hirsutyzmu. 

Wirylizm oznacza nadmierne owłosienie, powiększenie łechtaczki, trądzik, obniżenie tembru głosu, zmniejszenie piersi i macicy, typowo męskie łysienie i wzrost masy mięśniowej. Jeśli ma miejsce wrodzony przerost nadnerczy, u dziewczynek objawy wirylizacji są mocno zaznaczone. Wtedy trudna do ustalenia jest płeć dziecka. 

Dodatkowo nadmiar androgenów prowadzić może do zaburzeń miesiączkowania i przedwczesnego dojrzewania płciowego.

Hirsutyzm i wirylizacja – diagnostyka

Celem diagnostyki jest określenie przyczyny wysokiej produkcji androgenów. Podstawowe znaczenie mają tutaj badania hormonalne, które polegają na oznaczeniu stężenia testosteronu, prolaktyny i DHEAS. 

Wysokie stężenie prolaktyny jest wskazaniem do wykonania rezonansu magnetycznego głowy, aby wykryć ewentualnego guza przysadki. Wysoki poziom DHEAS lub testosteronu może być wynikiem nowotworu jajników lub nadnerczy. Często niezbędna jest tomografia miednicy i jamy brzusznej. 

W sytuacji, gdy badania nie potwierdzają obecności guza, wykonuje się test hamowania deksametazonem. To hormon sterydowy hamujący wydzielanie ACTH przez przysadkę. Prowadzi do spadku stężenia androgenów nadnerczowych i kortyzolu. Jeśli tego nie powoduje, przyczyną może być  ich autonomiczna produkcja w nadnerczach.

Hirsutyzm i wirylizacja – leczenie

Celem leczenia jest zahamowanie nadmiernego wydzielania androgenów. Trzeba więc usunąć guzy produkujące hormony, które mieszczą się w nadnerczach i jajnikach. Konieczna jest tutaj operacja – klasyczna lub laparoskopowa. 

Guzy przysadki usuwa się chirurgicznie lub stosując odpowiednie leki hamujące wydzielanie prolaktyny. Wrodzony przerost nadnerczy leczy się podając pacjentowi brakujące hormony. Rzadko konieczne bywa skorygowanie chirurgiczne narządów płciowych wewnętrznych. Taki zabieg wykonuje się głównie u małych dzieci. 

W u kobiet z jajnikowymi przyczynami hiperandrogenizacji konieczne jest leczenie przy pomocy dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych, które zawierają estrogen i progestagen. Jeśli po 6 miesiącach nie ma efektów, trzeba zacząć stosować leki o działaniu antyandrogenowym. Konieczne jest też stosowanie antykoncepcji, gdyż te leki uszkadzać mogą płód. 

Hirsutyzm czyli nadmierne owłosienie można usunąć poprzez depilację lub epilację. Depilacja to usunięcie łodygi włosa np. za pomocą maszynki. Epilacja z kolei to usunięcie włosa razem z cebulką. W tym celu stosuje się wosk lub depilator.