Malaria

Malaria zwana też zimnicą i febrą to choroba śmiertelna, która zagraża niemal 50% światowej populacji. Najbardziej narażeni na zachorowanie są mieszkańcy tropików. Jak można się przed nią uchronić i jak wygląda jej leczenie?

Malaria – krótka charakterystyka

Malaria to bardzo groźna choroba tropikalna. Zagraża 4 mld ludzi. W 2021 roku zachorowało na nią prawie 250 mln osób, zmarło aż 619 tysięcy. Malaria obecna jest w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Większość zachorowań ma miejsce w Afryce. Zagrożone są głównie małe dzieci do 5. roku życia. Stanowią 80% ofiar. 

Malarię wywołują jednokomórkowe pierwotniaki pasożytnicze z rodzaju Plasmodium. Rozwijają się one w ciałach samic komarów widliszków. Do organizmu człowieka dostają się w czasie ukłucia, gdy komar ssie krew. Potem rozwijają się w wątrobie i trafiają do krwioobiegu. Infekują czerwone krwinki. Dochodzi wówczas do niedokrwistości większości narządów. Dlatego malaria jest tak groźna dla życia. 

Już w starożytności choroba ta dziesiątkowała ludność, ale przez długi czas nie znano jej przyczyny.  Przełom nastąpił dopiero w roku 1880 za sprawą francuskiego lekarza wojskowego Laverana. To on odkrył, że zarodki malarii bytują nie wodzie czy powietrzu, ale są przenoszone przez komary. Otrzymał za to później Nagrodę Nobla.

Malaria – rodzaje

Istnieje kilka rodzajów malarii. Jest aż 5 gatunków Plasmodium, w tym 4 są groźne dla ludzi. Piąty – Plasmodium knowlesi jest zagraża zwierzętom. 

1. Plasmodium falciparum – zarodziec sierpowaty – atakuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej. Powoduje najgorszą postać malarii – malarię złośliwą. W najgorszej sytuacji są turyści z Europy. W przypadku Afrykańczyków wykazują oni pewną odporność na tę chorobę.  To zasługa sierpowatego kształtu krwinek. Malaria tego typu rozwija się od 9 do 14 dni. Jej ataki trwają kilkadziesiąt godzin i wracają co 2-3 tygodnie, oczywiście bez leczenia. Pojawia się wówczas gorączka. Szczególnie groźne jest niedotlenienie centralnego układu nerwowego, które skończyć się może śpiączką. Malaria złośliwa może być mózgowa i biegunkowa. 
2. Plasmodium vivax – zarodziec ruchliwy – najpopularniejszy na świecie. Wywołuje malarię trzydniową, a więc trzeciaczkę. Ma ona nagły początkowej, przypomina wówcza grypę. Objawia się bólem głowy, mięśni i stawów, nudnościami czy problemami z oddychaniem. Rozwija się przez  12-17 dni. Potem napady pojawiają się co 48 godzin. Stan ten utrzymuje się przez wiele tygodni, a następnie przechodzi w stan uśpienia. Czasem nawraca w przyszłości. 
3. Plasmodium ovale – zarodziec owalny -także wywołuje trzeciaczkę. Wylęga się od 16 do 18 dni. Obecny jest na Filipinach, w Afryce Zachodniej w Papui Nowej Gwinei. 
4. Plasmodium malariae – zarodziec pasmowy  – wywpłujący czwartaczkę, której ataki występują co 72 godziny. Okres wylęgania wynosi nawet 40 dni.

Malaria – cykl rozwojowy zarodźca

Cykl rozwojowy zarodźca jest mocno skomplikowany. Bezpłciowo rozmnaża się w organizmie człowieka, a płciowo w organizmie komara. 

W trakcie ukąszenia samica komara przekazuje ofierze sporozoity – formy inwazyjne zarodźca. Krążą one szybko w układzie krążenia i trafiają do wątroby. Tam pasożyt przechodzi różne stadia rozwojowe. Z czasem atakuje czerwone krwinki krwi. Te rosną, odbarwiają się i rozpadają. Układ odpornościowy stara się je niszczyć. Powstaje stan niedokrwienia. 

Niektóre pasożyty przekształcają się w progamety. W trakcie ukąszenia pobiera je komar i to w jego organizmie się dalej rozwijają. Tam zachodzi rozmnażanie płciowe. Tworzą się zygoty, które przekształcają się w sporozoity obecne w ślinie owada. W czasie ukąszenia dochodzi do transmisji zarazków i cykl zamyka się. 

Zarodźce ruchliwe i owalne w wątrobie pozostają na dłużej jako hipnozoity. U chorych choroba przechodzi w postać utajoną. Nie ma wówczas objawów, ale mogą powrócić nawet za kilka lat.

Malaria –  przyczyny zakażenia

Do transmisji zarodźca w zdecydowanej większości przypadków dochodzi na skutek ukąszenia przez zakażonego owada. Samice widliszków nazywane są nie bez prxzyczyny cichą śmiercą. Nie wydają dźwięków w czasie lotu i atakują tak, że trudno jest je zauważyć. Na skórze nie ma oznak, że doszło do ukąszenia. 

Niezwykle rzadko dochodzi do zakażenia przez kontakt z drugim człowiekiem. Nie ma szansy na zarażenie się droga kropelkową czy przez zwykły uścisk dłoni.

Malaria – objawy i fazy

Malaria składa się z trzech faz. 

1. Faza zimna – przenikliwy chłód, intensywne dreszcze, 
2. Faza gorąca – wysoka gorączka powyżej 40 stopni celsjusza, suche błony śluzowe i skóra, powiększenie śledziony, zaburzenia świadomości, śpiączka,
3. Faza ustępowania objawów – spadek temperatury, poty, głęboki sen. 

Czas trwania gorączki i częstotliwość ataków różnią się w zależności od rodzaju pasożyta. Przy zakażeniach zarodźcem sierpowatym gorączka czasem w ogóle nie znika, a jedynie słabnie. Pojawić się też wtedy mogą objawy neurologiczne i gastryczne.

Malaria – diagnostyka 

W tym przypadku czas jest niezwykle ważny. Pacjent wracający z tropików wykazujący objawy malarii trafia do szpitala zakaźnego. W Polsce hospitalizacja takich osób jest obowiązkowa. Diagnostyka opiera się przede wszystkim na wykonaniu rozmazu krwi obwodowej. Próbki pobierane są w różnych fazach choroby. 

Nie ma sensu samodzielne wykonywanie popularnych w ostatnim czasie testów na malarię. Mogą one dawać wynik fałszywie negatywny. I tak trzeba potem wykonać bardziej szczegółowe badania.

Malaria – leczenie

Malarię leczy się w szpitalu. Zdaniem wielu ekspertów turyści muszą być leczeni zawsze najmocniejszymi lekami, nawet gdy obraz kliniczny wskazuje na lżejszą postać choroby. Wynika to z braku odporności na zarodźce. 

W czasie leczenia malarii wykorzystuje się różne kombinacje pochodnych artemizyny z innymi farmaceutykami. Sporo zależy od rodzaju zarodźca, który wywołał chorobę. Artemizyna to produkt pochodzenia roślinnego, który pozyskiwany jest z bylicy rocznej. 

Malaria jest uleczalna. W Afryce wiele osób się na nią uodporniło, ale nadal jest bardzo groźna. Leczenie niepowikłanej malarii trwa od 3 do 7 dni. Dłużej ten proces trwa, gdy dojdzie do powikłań. 

Nie wszyscy wiedzą o tym że istnieje szczepionka na malarię. Na razie szczepione są jednak tylko dzieci w wieku do 5 lat, które mieszkają na terenie Afryki subsaharyjskiej. 

Malaria – profilaktyka

Profilaktyka malarii jest wielostopniowa. Stosuje się repelenty, leki przeciwmalaryczne czy moskitiery. 

1. Repelenty to preparaty, które chronią przed ukąszeniami, odstraszając komary. Zawierają DEET. 
2. Ubrania zakrywające ciało mimo przebywania w tropikach, co minimalizuje ilość ukąszeń. 
3. Chemioprofilaktyka – leki, które mogą złagodzić ewentualny przebieg choroby. Tutaj warto zapytać przed wyjazdem o radę specjalistę.

Malaria – powikłania

Malaria wywołuje różne powikłania. Sporo zależy od gatunku pasożyta, który ją wywołał. 

Zarodziec sierpowaty powoduje zaburzenia związane z niedotlenieniem narządów:

• niedokrwistość i śródmiąższowe stany zapalne,
• zaburzenia wątroby,
• skąpomocz, bezmocz,
• zaburzenia pracy jelit i płuc,
• powiększenie śledziony. 

Zarodziec ruchliwy powoduje z kolei śpiączkę, pęknięcie śledziony czy zespół rozsianej martwicy narządowej. Na powikłania narażone są np. kobiety w ciąży.