Kamica nerkowa

Kamica nerkowa to popularne schorzenie układu moczowego, które dotyczy w ciągu całego życia co 10. mężczyzny i co 20. kobiety. Zazwyczaj chorują na nią osoby w wieku 30-40 lat. Kamica nerkowa oznacza obecność w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów zwanych kamieniami. Powodują one zaburzenia w przepływie moczu.

Kamica nerkowa – czym jest?

Ludzki układ moczowy składa się z cewki moczowej, pęcherza moczowego, moczowodów oraz nerek. Nerki to parzysty organ znajdujący się w jamie brzusznej. Odpowiada m.in. za produkcję moczu. Ten spływa przez moczowody do pęcherza moczowego, a potem jest usuwany przez cewkę moczową. 

Kamica nerkowa to kamienie – nierozpuszczalne złogi obecne w drogach moczowych. Tworzą się one na skutek nadmiernego stężenia w moczu niektórych substancji. Zazwyczaj są one zlokalizowane w kielichach i miedniczkach nerkowych. Stamtąd docierają do moczowodów i pęcherza moczowego. Kamienie mogą być wydalone, ale często zostają w drogach moczowych i się powiększają. 

Kamica nerkowa – przyczyny

Proces tworzenia się kamieni nerkowych jest dość złożony. Ma związek z dużym stężeniem niektórych substancji w moczu oraz ze zmniejszeniem zawartości związków, które hamują wytrącanie się złogów. 

Istnieją pewne zmiany, które sprzyjają rozwojowi kamicy nerkowej:

1. Nadmierne wydalanie wapnia z moczem – nowotwory, pierwotna nadczynność przytarczyc, choroby ziarniniakowe.
2. Zmniejszone wydalanie cytrynianów z moczem – przewlekła biegunka. 
3. Zwiększone wydalanie szczawianów z moczem – dieta szczawianowa, przyjmowanie witaminy C, schorzenia przewlekłe jelita cienkiego. 

Substancjami tworzącymi kamienie są wapń, kwas szczawiowy, cystyna, moczany i fosforany.

Kamica nerkowa – rodzaje

Jest kilka typów kamicy nerkowej. Są to kamica moczanowa, fosforanowa, cystynowa i szczawianowo-wapniowa. Kamienie na ogół tworzą związki wapnia np. szczawiany wapnia. Dlatego za kamicę nerkową w dużej mierze odpowiadają stany związane z nadmiernym wydalaniem wapnia z moczem. Ma to związek z nadmiernym wchłanianiem wapnia z przewodu pokarmowego. 

W chorobach układu pokarmowego często dochodzi do nadmiernego wydalania szczawianów z moczem. Normalnie w jelicie szczawiany są związane z jonami wapnia. Gdy jony wapnia wiąże nadmiar kwasów tłuszczowych, szczawiany wchłaniają się i są wydalane z moczem, tworząc niekiedy złogi. 

Cytryniany i magnez z kolei wiążąc wapń, chronią przed powstawaniem kamieni. 10% złogów to złogi zbudowane z kwasu moczowego. Tworzą się one przy okazji infekcji w drogach moczowych. Często dotyczą cukrzyków. 

Oczywiście samo przesycenie moczu wymienionymi substancjami wcale nie musi oznaczać kamicy nerkowej. Dodatkowo musi dojść do zaburzenia równowagi między czynnikami sprzyjającymi złogom i mechanizmami hamującymi. 

W praktyce kamicy sprzyjają zakażenia układu moczowego, unieruchomienie, zastój moczu, nieodpowiednia dieta, mała ilość płynów, zakwaszenie lub alkalizacja moczu. 

Wytrącanie się złogów ma różne skutki. Gdy kamienie są niewielkie i nie utrudniają przepływu moczu, schorzenie przebiega bezobjawowo. W sytuacji, gdy się powiększają i utrudniają przepływ moczu, pacjent odczuwa atak kolki nerkowej. W skrajnych przypadkach dojść może do całkowitej niedrożności dróg moczowych i uszkodzenia nerek. 

Kamica nerkowa – objawy

Kamica nerkowa przez długi czas rozwijać się może bezobjawowo. Jej pierwszym symptomem jest kolka nerkowa. To silny, napadowy, ostry ból w okolicach lędźwiowych, który promieniuje do pachwin czy narządów płciowych. Jest efektem przemieszczanie się złogów przez wąskie moczowody. Należy się wówczas niezwłocznie udać do lekarza. Czasami kolce towarzyszą nudności, dreszcze, wymioty, krwiomocz i gorączka. 

Kamica nerkowa – diagnostyka

Czasami kamica nerkowa rozwija się bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo przy nagłym ataku kolki nerkowej. Leczeniem schorzenia zajmują się nefrolodzy. 

Czynnikami ryzyka w przypadku kamicy nerkowej są:

• płeć męska,
• rodzinne przypadki kamicy,
• nowotwory,
• osteoporoza i dna moczanowa,
• choroby przewodu pokarmowego np. choroba Leśniowskiego-Crohna,
• infekcje układu moczowego,
• niewielka ilość przyjmowanych płynów,
• nieodpowiednia dieta bogata w wapń, sód i szczawiany,
• unieruchomienie,
• stosowanie niektórych leków. 

W diagnostyce kamicy nerkowej wykorzystuje się różne badania:

1. Rentgen przeglądowy jamy brzusznej – pozwala na uwidocznienie złogów, które nie przepuszczają promieniowania RTG.
2. USG jamy brzusznej – przy podejrzeniu kamicy nerkowej. 
3. Tomografia komputerowa – wykonywana nieco rzadziej. 

Przy ataku kolki nerkowej u 75% chorych stwierdza się krwiomocz lub krwinkomocz. To efekt uszkodzenia przez złogi elementów układu moczowego i obecności w moczu niewielkich ilości krwi. 

Do postawienia diagnozy potrzebne są objawy kliniczne, wyniki badania moczu i wyniki badań obrazowych. 

Kamica nerkowa – leczenie

Spore znaczenie ma faza choroby. Przy ataku kolki nerkowej trzeba uśmierzyć ból i przywrócić przepływ moczu. Między napadami stosuje się z kolei różne techniki, które mają za zadanie usunięcie kamieni. 

Kolka nerkowa na ogół wymaga stosowania leków przeciwbólowych z grupy opioidów. Zmniejszają one ból, ale nie poprawiają przepływu moczu. Stosuje się też NLPZ. Zmniejszają one obrzęk, co może sprzyjać przesuwaniu kamieni do pęcherza moczowego. Dodatkowo stosować można leki powodujące rozpuszczenie mięśni gładkich moczowodów. 

Między napadami stosuje się leczenie farmakologiczne, ale ważna jest również odpowiednia dieta. Celem leczenia jest zmniejszenie w moczu substancji, które tworzą złogi. 

Omówić warto poza tym stosowane przy kamicy nerkowej leczenie inwazyjne.

1. Litotrypsja pozaustrojowa ESWL – pozwala na rozkruszanie kamieni zlokalizowanych w układzie moczowym. Najlepsze efekty daje przy złogach w miedniczkach nerkowych czy kielichach. Wykorzystuje fale wstrząsowe generowane przez specjalne urządzenia. Kamienie po rozkruszeniu są wydalane przez nerki. Zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Pacjent nie musi jednak zostawać w szpitalu. Powinien po wszystkim pić dużo płynów. Zabieg ten sprawdza się przy kamieniach do 2,5 cm. Jest skuteczny przy każdym rodzaju kamicy poza amicą cystynową. 
2. Nefrolitotrypsja przezskórna PCNL – polega na usunięciu kamieni w całości lub po rozkruszeniu przy pomocy wziernika wprowadzanego do nerki przez nacięcie na skórze. Przed zabiegiem konieczne jest zlokalizowanie złogów za pomocą cewnika, przez który podawany jest kontrast. Dzięki temu można zobaczyć kamienie na zdjęciu RTG. Pacjent w czasie zabiegu ma założony dren nefrostomijny. To rurka odprowadzająca mocz z nerki. Jest usuwana po operacji. Pacjent przebywa w szpitalu do 3 dni. 
3. Litotrypsja ureterenoskopowa URSL – sprawdza się w przypadku złogów zlokalizowanych w dolnych odcinkach moczowodu, które nie poddają się pozaustrojowej litotrypsji. Kamienie są usuwane za pomocą wziernika wprowadzanego cewką moczową, a potem przez pęcherz moczowy do moczowodu.  U niektórych pacjentów po zabiegu przez kilka tygodni w  moczowodzie zostaje stent – rurka ułatwiająca gojenie. Zabieg trwa do 40 minut i wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym. Pobyt w szpitalu trwa 1-2 dni. 
4. Klasyczne metody operacyjne – wykorzystuje się je, gdy wymienione wcześniej metody nie przynoszą rezultatów lub nie można ich wykonać. Są też stosowane przy bardzo dużych złogach. Operacje są wykonywane w znieczuleniu ogólnym i trwają niekiedy kilka godzin. W celu sprawdzenia ilości złogów w czasie operacji wykonuje się badanie radiologiczne. Pacjent zostaje w szpitalu do 10 dni. Mijają miesiące zanim może wrócić do normalnej aktywności. Po 3 miesiącach konieczna jest kontrola. 

Kamica nerkowa niestety często powraca. Przy braku stosowania profilaktyki nawrót dotyczy 50% osób. Podstawą jest spożywanie dużej ilości wody. To pozwala na obniżenie gęstości moczu i tym samym utrudnia wytrącanie się kamieni. Trzeba ograniczyć spożywanie białka i unikać soków jabłkowych czy grejpfrutowych. Powodują one bowiem zakwaszenie moczu.

Kamica nerkowa – dieta

Dieta w przypadku kamicy nerkowej ma duże znaczenie. Przy pierwszym epizodzie kolki i wykonaniu badań można na ogół ustalić typ kamicy. To na jego podstawie określić można odpowiednią dietę. 

1. Kamica szczawianowo-wapniowa – trzeba głównie ograniczyć szczawiany, które obecne są w szpinaku, czekoladzie, burakach, szczawiu czy kawie i herbacie. 
2. Kamica moczanowa – podstawą jest tutaj spożywanie pokarmów, które powoduje alkalizację moczu. Są to produkt mleczne, sałata, marchew, buraki, seler, ziemniaki kalafior czy orzechy. Ograniczyć trzeba natomiast produkty bogate w puryny. Wymienić tutaj należy podroby, galarety mięsne, rośliny strączkowe, grzyby, sardynki i śledzie. 
3. Kamica fosforanowa – trzeba zmniejszyć ilość pokarmów bogatych w wapń. Nie można jednak z nich całkowicie rezygnować, bo to wiąże się z negatywnymi skutkami dla organizmu. 
4. Kamica cystynowa – oznacza nadmierne wydalanie cystyny z moczem. Dieta powinna zawierać niewielką ilość cystyny i metioniny. Najmniej tych aminokwasów jest w mleku, jego przetworach i produktach roślinnych.