Cukrzyca

Cukrzyca  jest schorzeniem, które ma związek ze zbyt dużym stężeniem glukozy we krwi. Wymaga odpowiedniego leczenia. Wyróżnia się przy tym kilka jej typów. Co trzeba na jej temat wiedzieć?

Cukrzyca – krótka charakterystyka

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna cechująca się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi – hiperglikemią. To efekt nieprawidłowego wydzielania insuliny w trzustce lub jej nieprawidłowego działania. 

Zaburzenia gospodarki wodorowęglanowej powodują tworzenie się mikro i makroangiopatia – niekorzystnych zmian w naczyniach krwionośnych. Dochodzi do ich uszkodzenia. 

Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, która dotyka 440 mln osób na całym świecie. Rocznie z powodu jej powikłań umiera 1,6 mln ludzi. Sytuacja jest zresztą coraz gorsza. W Polsce na cukrzycę leczy się 3 mln osób, ale chorych jest więcej – niezdiagnozowanych. 

Cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, ale można ją kontrolować i nie stanowi już tak dużego zagrożenia jak wiele lat temu. Około 100 lat temu uchodziła za choroę śmiertelną. 

Cukrzyca – rodzaje

Sama definicja cukrzycy jest dość problematyczna. W praktyce jest kilka schorzeń, które łączy hiperglikemia, ale mają inne podłoże, patogenezę, przebieg itd. W praktyce wyróżnia się więc:

• cukrzycę typu 1 zwaną cukrzycą insulinozależną,
• cukrzycę typu 2 zwaną cukrzycą insulinoniezależną,
• cukrzycę ciążową,
• inne cukrzyce np. cukrzycę wtórną typu 3. 

Cukrzyca typu 1 zwana jest niekiedy cukrzycą insulinozależną. Do zaburzeń w gospodarce węglowodanowej dochodzi w tym przypadku na skutek upośledzenia zdolności trzustki do produkcji insuliny. Ten hormon odpowiada za transport glukozy do komórek. Cukier zaczyna zalegać we krwi i tworzy się hiperglikemia. 

Cukrzyca typu 1 jest bardzo groźna. Jedyną skuteczną metodą leczenia jest insulinoterapia, którą trzeba kontynuować do końca życia. Cukrzyca ta rozwija się już u osób bardzo młodych. W praktyce stanowi do 10% wszystkich zachorowań.

Cukrzyca typu 2 zwana cukrzycą insulinoniezależną ma bardziej złożony patomechanizm. Jej istotną jest narastająca insulinooporność. Na skutek różnych czynników maleje wrażliwość tkanek na insulinę. Zmniejsza się pobór glukozy do komórek i dochodzi do wzrostu jej stężenia we krwi. W trzustce uruchamiają się mechanizmy naprawcze, które dążą do wyrównania glikemii. Następuje duży wyrzut insuliny. Proces ten jest jednak mało efektywny. Z czasem trzustka traci swoje funkcje wydzielnicze. 

Cukrzyca typu II dotyka osoby po 40. roku życia – głównie otyłe. Jest to odmiana nieco mniej niebezpieczna niż cukrzyca typu 1. Cierpi na nią około 90% wszystkich cukrzyków. 

Cukrzyca typu 3 to pojęcie dość nowe. To choroba, która jest następstwem innych schorzeń lub stosowania niektórych leków. Zwana jest dlatego cukrzycą wtórną. Prowadzić do niej mogą np. mukowiscydoza czy nowotwór trzustki. Ten rodzaj cukrzycy dotknąć może osoby zmagające się z zaburzeniami hormonalnymi. Powodować ją mogą niektóre leki – glikokortykosteroidy czy tiazydy (cukrzyca polekowa). 

Cukrzyca typu 3 jest dość rzadka. Często myli się ją z cukrzycą typu 2. Mają te same objawy, ale inne przyczyny, które są niekiedy trudne do określenia. 

Od jakiegoś czasu mówi się też o cukrzycy typu 4, która rozwijać się ma w wieku podeszłym jako cukrzyca starcza. 

Cukrzyca ciążowa przypomina cukrzycę typu 2. To nietolerancja glukozy, którą rozpoznaje się po raz pierwszy w okresie ciąży u kobiet, które wcześniej nie miały takich problemów. Powodem są zmiany hormonalne. W grupie ryzyka są kobiety z nadwagą i starsze. 

Cukrzyca ciężarnych jest wbrew pozorom dość powszechna. Dotykać może nawet 14% kobiet ciężarnych. Jest niestety poważnym zagrożeniem dla zdrowia dziecka. W skrajnych przypadkach prowadzi do obumarcia płodu. Ma też charakter przemijający. Po porodzie w ciągu kilku tygodni na ogół samoczynnie ustępuje. 

Są też inne podtypy cukrzycy. Cukrzyca typu LADA mylona jest z cukrzycą typu 2. Występuje u osób po 35. roku życia. Jest to podtyp cukrzycy typu 1, który ujawnia się z pewnym opóźnieniem. To efekt zaniku funkcji wydzielniczych trzustki. 

Cukrzyca typu MODY jest rzadką chorobą łączącą w sobie cechy cukrzycy typu 1 i 2. Ma podłoże genetyczne.  

Cukrzyca – przyczyny

Przyczyny cukrzycy są dość zróżnicowane, sporo zależy od jej typu. Cukrzyca typu 1 jest schorzeniem autoimmunologicznym. U jego podłoża stoi nieprawidłowe działanie układu immunologicznego, który zaczyna atakować swoje komórki. 

Cukrzyca nie jest dziedziczna, ale odziedziczyć można niestety skłonność do a autoagresji układu odpornościowego. Można wówczas zachorować także na wiele innych chorób np. łuszczycę czy reumatoidalne zapalenie stawów. Tym schorzeniom nie można zapobiegać. 

Cukrzyca typu 2 zależy już w dużej mierze od pacjenta, ale i w tym przypadku istnieją pewne predyspozycje. Narażone na zachorowanie są osoby otyłe, stosujące nieodpowiednią dietę i mało aktywne fizyczne. Ryzyko zachorowania rośnie razem z wiekiem. 

Cukrzyca – objawy

Objawy cukrzycy zależą od jej typu i stopnia zaawansowania. W przypadku cukrzycy typu 2 i stanu przedcukrzycowego wymienić warto:

• suchość w ustach,
• wysuszenie skóry, 
• częste oddawanie moczu,
• zaburzenia widzenia,
• senność,
• zmęczenie,
• duży apetyt bez przybierania na wadze. 

Objawy są mało charakterystyczne a choroba postępuje powoli. Dopiero z czasem pojawiają się kolejne symptomy, które jest już trudno przeoczyć. Są to bóle nóg, impotencja, zaburzenia wzroku. 

Przy cukrzycy typu 1 objawy wymienione wyżej objawiają się szybko. Towarzyszyć im może kwasica ketonowa. Pacjent ma acetonowy zapach z ust, czuje kłucie w klatce piersiowej i ma przyspieszony oddech. Pojawić się mogą nudności, wymioty, bóle brzucha czy zaburzenia orientacji. W skrajnych przypadkach dochodzi do śpiączki. 

Cukrzyca dawać też może objawy skórne – świąd i suchość. Na twarzy pojawić się może rumieniec cukrzycowy, który jest efektem wzrostu ciśnienia. 

Z czasem pacjenci muszą się mierzyć z powikłaniami. Przykładem jest stopa cukrzycowa, która oznacza zakażenie tkanek głębokich nóg. Pojawiają się na nich rany i owrzodzenia. U niektórych trzeba wówczas wykonać amputację.

Cukrzyca – diagnostyka

W diagnostyce cukrzycy wykonuje się przede wszystkim testy z krwi:

• oznaczenie glikemii na czczo
• doustny test obciążenia glukozą (krzywa cukrzycowa). 

Na podstawie standardowych badań można stwierdzić cukrzycę. W celu zdiagnozowania cukrzycy typu 1 trzeba dodatkowo wykonać badania immunologiczne. 

W czasie leczenia cukrzycy pacjent musi samodzielnie mierzyć swój cukier. Osoby z cukrzycą typu 2, które leczą się za pomocą diety, cukier powinny mierzyć raz na tydzień i to o różnych porach dnia. Przy stosowaniu leków doustnych  cukier trzeba sprawdzać raz dziennie. Częściej muszą to robić pacjenci stosujący insulinę w zastrzykach. 

Monitorowanie cukry jest dość uciążliwe. Służą do tego celu przede wszystkim glukometry inwazyjne, które wymagają nacięcia skóry w celu pobrania próbki krwi. Jest ona potem nanoszona na pasek testowy. Od jakiegoś czasu na rynku funkcjonują też nowoczesne sensory pomiaru cukry. Mierzą one cukier samodzielnie co kilka minut. Niestety są to urządzenia drogie.

Cukrzyca – dieta

Odpowiednia dieta w przypadku cukrzycy stanowi jedną z metod leczenia. Inaczej wygląda to jednak w zależności od typu cukrzycy. 

Przy cukrzycy typu 2 należy:

• ograniczyć spożywanie cukrów prostych,
• sięgać po cukry złożone, 
• zrezygnować z tłuszczów nasyconych na rzecz tłuszczów nienasyconych,
• ograniczyć spożycie soli,
• zrezygnować z alkoholu i papierosów. 

Unikać trzeba jasnego pieczywa, białego ryżu, tłustego mięsa, masła, margaryny, smalcu czy napojów gazowanych.  

Przy cukrzycy typu 1 sprawa wygląda nieco inaczej. Ta choroba nie ma związku z otyłością, a więc dieta nie ma tutaj już tak dużego znaczenia. 

Cukrzyca – leczenie

Cukrzycy nie da się wyleczyć. Celem leczenia jest uzyskanie odpowiedniego poziomu glikemii i łagodzenie objawów choroby. 

W przypadku cukrzycy typu 1 podstawową metodą leczenia jest insulinoterapia. Nie ma innego sposobu. Osoby, które dodatkowo zmagają się z otyłością przyjmować mogą metforminę. Dieta ma znaczenie drugorzędne. 

Przy cukrzycy typu 2 podstawą jest kontrola masy ciała, odpowiednia dieta, regularna aktywność fizyczna i zerwanie z nałogami. Jeśli nie przynosi to rezultatów, trzeba wdrożyć leczenie farmakologiczne. Na ogół dobrze sprawdzają się leki doustne. W najcięższych przypadkach stosuje się insulinę. 

W przypadku cukrzycy typu 3 źródłem choroby są inne schorzenia i to one przede wszystkim wymagają odpowiedniego leczenia. W leczeniu samej cukrzycy stosuje się różne leki. 

Problem pojawia się przy cukrzycy ciążowej, bo w tym przypadku  nie można stosować wielu leków. Zacząć trzeba od odpowiedniej diety i regularnego ruchu. Dozwolona jest w zasadzie tylko insulina. 

Chorzy na cukrzycę typu 2 przyjmować mogą:

• metforminę, która jest często lekiem pierwszego wyboru, zmniejsza syntezę endogennej glukozy w wątrobie,
• pochodne sulfonylomocznika, które zwiększają metabolizm glukozy i zwiększają produkcję insuliny w trzustce,
• leki inkretynowe, które zwiększają syntezę insuliny w trzustce i hamują apetyt, 
• flozyny, które blokują wchłanianie glukozy w nerkach i przyspieszają proces jej wydalania z moczem. 

Są to na ogół środki doustne. 

W zaawansowanych stadiach cukrzycy typu 2 i przy cukrzycy typu 1 pacjentom podawana jest insulina. W pierwszej fazie w szpitalu wykonywany jest ciągły wlew dożylny. Potem do końca życia trzeba samodzielnie aplikować sobie insulinę przy pomocy specjalnych penów lub pomp insulinowych.

Cukrzyca – powikłania

Cukrzyca wiązać się może niestety z bardzo groźnymi powikłaniami. Obejmują one różne narządy. Wyróżnia się przy tym powikłania ostre i przewlekłe. 

Ostre powikłania cukrzycy to:

• hipoglikemia, a więc niedocukrzenie, co wynika z przyjęcia za dużej dawki insuliny,
• hiperglikemia, a więc przecukrzenie, 
• cukrzycowa kwasica ketonowa – poważne zaburzenie metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów,
• stan hiperglikemiczno-hipermolalny – ciężkie zaburzenie  gospodarki wodno-elektrolitowej, groźniejsze niż kwasica, 
• kwasica mleczanowa – śmiertelna w 50%. 

Nieleczona cukrzyca oznaczać też może powikłania przewlekłe:

• chorobę niedokrwienną serca z zawałem,
• niedokrwienny udar mózgu,
• retinopatię cukrzycową, a więc zaburzenia widzenia,
• neuropatię cukrzycową,
• zespół stopy cukrzycowej.