Czerniak złośliwy

Czerniak złośliwy to bardzo groźny i często występujący nowotwór skóry. Jego podstawową przyczyną powstawania jest zbyt duża ekspozycja na promieniowanie UV. Wykryty w początkowy stadium daje szanse na wyleczenie.

Czerniak złośliwy – krótka charakterystyka

Czerniak złośliwy to popularny nowotwór skóry, który wywodzi się z komórek barwnikowych, a więc melanocytów. Dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Zachorowalność w Polsce na ten nowotwór jest dość niska, co wynika z mniejszego nasłonecznienia.  

Skóra zdrowego człowieka składa się z trzech warstw – naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Czerniak rozrasta się w najgłębszej warstwie naskórka, a więc w warstwie podstawnej. Znajdują się tam m.in. melanocyty. Odpowiadają one za produkcję barwnika – melaniny. Odpowiada ona za brązową barwę skóry po opalaniu. 

Istnieje pięć podstawowych typów czerniaka złośliwego:

• wywodzący się z plam soczewicowatych:  odmiana łagodna w obrębie twarzy i innych obszarów odsłoniętych, rozwija się przez wiele lat,
• wywodzący się z plam soczewicowatych i zlokalizowany na kończynach: odmiana rzadka, w okolicach paznokci dłoni i stóp, rozwija się wolno,
• szerzący się powierzchownie: najpopularniejszy, który wywodzi się ze zmian barwnikowych, także atypowych, dotyka głównie osoby w średnim wieku i rozwija się raczej wolno,
• guzkowy: rzadki, ale za to groźny, może rozwijać się ze skóry zdrowej i ze zmian barwnikowych, często dotyczy głowy, karku lub pleców, rozwija się szybko,
• bezbarwnikowy: rzadki, ale za to niezwykle groźny. 

Podstawowym czynnikiem, który powoduje powstawanie czerniaka złośliwego jest promieniowanie UV. Prowadzi ono do nieodwracalnego uszkodzenia DNA w melanocytach. Do rozwoju osoby predysponowane są osoby z jasną karnacją, niebieskimi oczami, rudymi włosami czy skłonnością do piegów.

Czerniak złośliwy – rozpoznanie

Czerniak złośliwy rozwija się nie tylko na podłożu znamion, ale i na skórze, która nie jest zmieniona. Co powinno być w tym przypadku powodem do niepokoju?

1. Zmiana kształtu znamiona – im większa jest jego asymetria, tym gorzej.
2. Pojawienie się nieregularnego ograniczenia.
3. Pojawienie się nieregularnego zabarwienia.
4. Zwiększenie wielkości zmiany.
5. Pojawienie się wokół zmiany czerwonej lub różowej obwódki. 
6. Powstanie w okolicach zmiany zgrubień.

Podstawowymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju czerniaka złośliwego są:

1. Długotrwała ekspozycja na promieniowanie słoneczne – zwłaszcza w młodym wieku. Czerniak często rozwija się dopiero po wielu latach. Problem mogą mieć osoby, które w nieprawidłowy sposób korzystają z solarium lub mają osłabiony system odpornościowy. 
2. Indywidualna wrażliwość na  światło słoneczne – jest uwarunkowana genetycznie. Najgorzej na słońce reaguje skóra jasna
3. Liczne zmiany barwnikowe na skórze – zwłaszcza znamiona atypowe. 
4. Schorzenia dziedziczne, które mają związek z zaburzeniami barwnikowymi.
5. Stany związane z obniżeniem odporności np. wrodzone zespoły niedobory odporności czy nosicielstwo wirusa HIV. 
6. Czynniki genetyczne – rodzinna skłonność do występowania nowotworu.
7. Czynniki hormonalne – często rak rozwija się w okresie pokwitania, ciąży lub połogu jako efekt stosowania hormonalnej terapii zastępczej lub doustnych środków antykoncepcyjnych.

Czerniak złośliwy – przerzuty

Początkowo nowotwór rozwija się w poziomie skóry. Jest to tzw. wzrost horyzontalny. Z czasem zaczyna rozrastać się w głąb skóry i ponad jej powierzchnię – wzrost wertykalny. Zwiększa też swoją średnicę. Pojawiają się rozległe owrzodzenia, z których sączy się surowiczo-krwista treść.

Czerniak złośliwy może dawać przerzuty do kości, mózgu, wątroby, płuc i węzłów chłonnych. Przy zajęciu układu chłonnego pojawiają się przede wszystkim  dolegliwości bólowe. Węzły stają się powiększone. Zajęcie płuc oznacza duszności i plucie krwią, a zajęcie wątroby zaburzenia krzepnięcia czy wodobrzusze. Przerzuty do mózgu łączą się z bólami głowy, nudnościami czy okresowymi zaburzeniami przytomności. Przerzuty do kości oznaczają złamania i bóle kostne.

Czerniak złośliwy – diagnostyka

Początkowo udać się trzeba do dermatologa. Szybka diagnoza pozwala na całkowite usunięcie nowotworu i nie grozi jego nawrotami. 

1. Wykonuje się przede wszystkim podstawowe badanie fizykalne. 
2. Niezwykle ważne jest badanie histopatologiczne usuniętej zmiany. Czerniaka wycina się w całości. Zabieg odbywa się w znieczuleniu miejscowym. 
3. Przy podejrzeniu odległych przerzutów do płuc wykonywane są kolejne badania np. RTG klatki piersiowej. 
4. Przy ewentualnych przerzutach do wątroby podstawą są badania biochemiczne krwi. 
5. Wykonuje się też niekiedy badania obrazowe np. USG jamy brzusznej czy tomografię komputerową jamy brzusznej. 
6. Ostatni etap diagnostyki przerzutów do wątroby to jej biopsja i ocena mikroskopowa wycinka. 
7. Lekarz, który podejrzewa przerzuty do mózgu powinien zalecić wykonanie tomografii komputerowej głowy lub rezonansu magnetycznego MRI. 
8. Przerzuty do kości diagnozuje scyntygrafia, ale nie pozwala ona na odróżnienie nowotworu od nasilonej osteoporozy. 

Dokonuje się poza tym określenia klinicznego stopnia zaawansowania czerniaka. W tym celu ocenia się wielkość zmian nowotworowych, obecność komórek rakowych w węzłach chłonnych czy przerzutów do innych narządów. Z języka angielskiego te trzy cechy oznaczane są jako TNM.

Czerniak złośliwy – leczenie

Terapia czerniaka złośliwego dzieli się na leczenie operacyjne, chemioterapię i radioterapię. Oczywiście nie zawsze jest potrzeba, aby wykorzystać wszystkie te elementy. Podstawą jest w tym przypadku resekcja chirurgiczna, która często pozwala na całkowite wyleczenie. Tak jest przy wczesnym wykryciu choroby. 

W przypadku stadiów późniejszych, gdy nowotwór nacieka niżej, trudno jest go usunąć i istnieje ryzyko nawrotu choroby. Usunąć trzeba niekiedy również okoliczne węzły chłonne. 

W stadiach zaawansowanych i przy przerzutach stosuje się przede wszystkim chemioterapię. Niekiedy dochodzi niestety do sytuacji, gdy leczenie opiera się na łagodzeniu objawów choroby. 

Specjalnym rodzajem chemioterapii jest izolowana kończynowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii, którą wykonuje się w przypadku zmian dotyczących kończyn. Do tętnicy podawane są wysokie dawki cytostatyków przy ogrzaniu kończyny do 42 stopni Celsjusza. Dochodzi wtedy do niszczenia komórek nowotworowych. 

Radioterapia wykorzystywana jest zdecydowanie najrzadziej. Dzieje się tak wówczas, gdy nie można wykonać zabiegu chirurgicznego i przy przerzutach do kości.

Czerniak złośliwy – profilaktyka

Jak powinna wyglądać profilaktyka czerniaka złośliwego? Trzeba w tym przypadku pamiętać o kilku podstawowych zasadach.

1. Przede wszystkim kluczem do sukcesu jest bezpieczne opalanie. Nie należy wystawiać skóry na długotrwałe działanie promieniowania słonecznego. Dotyczy to przede wszystkim małych dzieci. 
2. Warto sięgać po kremy ochronne z filtrami UVA i UVB. 
3. Dobrze jest regularnie się badać i kontrolować podejrzane zmiany na skórze. Ważna jest też profilaktyka wtórna po usunięciu czerniaka. 
4. W celu wykluczenia przerzutów co pół roku należy wykonać RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej.