Badanie mykologiczne

Badanie mykologiczne – analiza mykologiczna jest rodzajem testu laboratoryjnego, który pozwala zidentyfikować patogenne grzyby jako przyczynę występujących zaburzeń zdrowotnych. Realizowana jest przy użyciu różnorodnych próbek biologicznych uzyskanych od pacjenta.

Badanie mykologiczne w praktyce

Patogenne grzyby to eukariotyczne mikroorganizmy, które mogą przybierać formę jednokomórkowych drożdży albo wielokomórkowych, rozgałęzionych form pleśniowych. Szacuje się, że tylko około 20-25 gatunków grzybów jest zdolnych do wywoływania chorób u ludzi i zwierząt, ale mimo to infekcje grzybicze są uznawane za dość powszechne i mogą być klasyfikowane jako choroby cywilizacyjne.

Infekcje wywołane przez grzyby mogą przyjmować różne formy, w tym:

• Dermatozy, czyli powierzchniowe infekcje skóry i błon śluzowych;
• Choroby płuc, które mogą mieć łagodny przebieg z objawami przypominającymi grypę, ale czasem rozwijają się do postaci ciężkich z poważnymi konsekwencjami, wywołane przez wdychanie zarodników grzybów;
• Fungemię, czyli infekcję krwi, która może prowadzić do systemowych i ogólnoustrojowych chorób grzybiczych;
• Choroby z zajęciem organów wewnętrznych i głębokich tkanek.

Osoby z obniżoną odpornością, np. zakażone HIV (AIDS) lub poddane supresji immunologicznej, a także cierpiące na choroby przewlekłe jak cukrzyca czy choroby płuc, są szczególnie narażone na ciężki przebieg infekcji grzybiczych lub ich nawrót. Znaczenie problemu infekcji grzybiczych podkreśla ich szerokie rozpowszechnienie – Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) szacują, że prawie 75% kobiet doświadczy przynajmniej jednej infekcji wywołanej przez drożdżaki w ciągu życia.

Znaczenie diagnostyki mykologicznej

Analiza mykologiczna jest kluczowa dla potwierdzenia, że to grzyby są przyczyną choroby. Jest fundamentem dla postawienia prawidłowej diagnozy i zaplanowania skutecznego leczenia. Nazwa „mykologiczny” pochodzi od greckiego słowa „mykes”, oznaczającego grzyb. Precyzyjna diagnoza mykologiczna jest decydująca dla skutecznego leczenia infekcji grzybiczych i ma ogromne znaczenie w walce z tymi chorobami jako problemem cywilizacyjnym.

Cele wykonania badań mykologicznych

Analizy mykologiczne są przeprowadzane głównie w celu:

• Potwierdzenia podejrzenia infekcji grzybiczej;
• Identyfikacji konkretnego rodzaju lub gatunku grzyba patogennego;
• Dostosowania i optymalizacji leczenia antygrzybiczego;
• Sprawdzenia efektywności leczenia i, optymalnie, potwierdzenia pełnej eradykacji patogenu.

Procedura badań mykologicznych

Diagnostyka mykologiczna może obejmować:

• Mikroskopowe badanie mykologiczne – analiza materiału pobranego z miejsca zmian chorobowych pod mikroskopem w celu wykrycia struktur grzyba, jak np. w badaniu skóry głowy czy paznokci. Szczególne techniki pobierania materiału mogą być wymagane w przypadku próbek z miejsc trudno dostępnych, jak np. popłuczyny oskrzelowe.

Jeśli istnieje podejrzenie bardziej skomplikowanych infekcji grzybiczych, takich jak te przetrwałe, głębokie lub ogólnoustrojowe, diagnostyka mykologiczna jest rozszerzana o:

• Hodowlę mykologiczną – hodowla patogenów na specjalnych podłożach wybiórczych in vitro, co pozwala na namnożenie grzybów, ich identyfikację i określenie wrażliwości na leki. Warto pamiętać, że grzyby rosną wolniej niż bakterie, co może wydłużać czas oczekiwania na wyniki. Testy lekowrażliwości pomagają w ustaleniu najbardziej efektywnej terapii.
• Diagnostykę serologiczną – identyfikację antygenów grzybów w materiale biologicznym pacjenta lub swoistych przeciwciał w surowicy, co może pomóc w potwierdzeniu obecności infekcji i jej etapu.
• Testy genetyczne molekularne – wykorzystanie nowoczesnych metod, takich jak PCR, do identyfikacji DNA grzybów, co zapewnia wysoką specyficzność i czułość w diagnozowaniu infekcji grzybiczych.

Diagnostyka mykologiczna na poziomie molekularnym obejmuje zaawansowane testy genetyczne, które mogą być przeprowadzane zarówno na hodowlach grzybów, jak i na próbkach bezpośrednio pobranych od pacjenta. Takie badania dostarczają precyzyjnych informacji o systematycznej klasyfikacji grzybów.

Znaczenie badań mykologicznych w leczeniu

Badania mykologiczne mają kluczowe znaczenie nie tylko w ustaleniu rodzaju patogenu, ale również w monitorowaniu efektywności terapii. Odpowiedź mykologiczna na leczenie, czyli mykologiczne wyleczenie, może objawiać się całkowitą lub przypuszczalną eliminacją grzyba z organizmu. Brak wykrywalności grzyba w testach mykologicznych jest często traktowany jako wskaźnik sukcesu klinicznego, co przejawia się poprawą lub ustąpieniem objawów klinicznych, a także stabilizacją stanu zdrowia pacjenta. Całkowita eliminacja grzyba zwykle zapobiega nawrotom infekcji.

Chociaż zakażenia grzybicze mogą wydawać się łatwe do zdiagnozowania z punktu widzenia klinicznego, to jednak rola badań mykologicznych w diagnostyce grzybic stale rośnie. Jest to spowodowane większą świadomością ryzyka wynikającego z błędnej diagnozy i nieadekwatnego leczenia. Częstość występowania grzybic o nietypowym obrazie klinicznym rośnie, co prowadzi do zwiększenia liczby błędnych diagnoz i nieprawidłowo leczonych przypadków.

Nieodpowiednie leczenie, często ograniczające się do terapii objawowej, może zmieniać manifestację kliniczną infekcji, przekształcając typowe przypadki w nietypowe. Tę zmianę w klasycznym obrazie klinicznym grzybicy nazywa się patomorfozą. Przyczyną patomorfozy może być leczenie grzybicy bez potwierdzenia mykologicznego, szczególnie jeśli stosuje się glikokortykosteroidy ogólne lub miejscowe oraz miejscowe immunomodulatory bez dokładnej diagnozy.

Nadkażenia grzybicze są często spotykane jako powikłania w przypadku przewlekłych chorób zapalnych leczonych immunosupresją lub u osób z upośledzoną odpornością, jak w AIDS. W takich sytuacjach, oprócz pospolitych grzybów, mogą występować również gatunki rzadkie lub oportunistyczne, takie jak Cryptococcus, Histoplasma, Sporothrix czy Aspergillus. U osób z prawidłową odpornością najczęściej diagnozowane są dermatofity oraz infekcje wywołane przez Candida albicans, które mogą być niebezpieczne dla osób z osłabionym układem odpornościowym lub po antybiotykoterapii.

Pobieranie materiału do badań mykologicznych

Rodzaj pobranego materiału zależy od lokalizacji i rodzaju podejrzewanej infekcji. W przypadku powierzchownych infekcji grzybiczych, materiałem badawczym mogą być zeskrobiny skóry, paznokci, włosów lub wydzielina pochwowa. Przy głębszych infekcjach lub infekcjach ogólnoustrojowych do badań wykorzystuje się próbki moczu, krwi, plwociny, płynu z pęcherzyków płucnych, szpiku kostnego, bioptatów tkankowych lub płynów ustrojowych. Zazwyczaj pobieranie materiału do badań mykologicznych nie wymaga specjalnych przygotowań, jednak w niektórych przypadkach mogą być wymagane dodatkowe czynności przygotowawcze.