Bilirubina w moczu – kiedy wykonuje się badania?

Bilirubina jest pigmentem żółciowym, który powstaje podczas metabolicznego rozkładu hemoglobiny. Co oznacza bilirubina w moczu i jakie konsekwencje niesie za sobą jej obecność?

Pojęcie żółtaczki jest znane wszystkim, ale nie wszyscy wiedzą, że to właśnie bilirubina jest odpowiedzialna za wszystkie objawy żółtaczki, od zmiany koloru skóry i białek oczu po ciemnienie moczu i zmianę koloru stolca. Organizm wykorzystuje żelazo z rozkładanej hemoglobiny, ale białkowa część cząsteczki po złożonych procesach biochemicznych zamienia się w bilirubinę. Prawidłowy metabolizm tego pigmentu wskazuje na zdrowie wątroby i wszystkich systemów detoksykacji organizmu. Jak zatem poznać poziom bilirubiny w organizmie i co oznacza bilirubina w moczu?

Czym jest bilirubina?

Bilirubina pierwotna nazywana jest także pośrednią, niezwiązaną lub wolną. Bilirubina jest wytwarzana w śledzionie, szpiku kostnym, wątrobie i węzłach chłonnych. Jest ona słabo rozpuszczalna w wodzie, dlatego w organizmie transportują ją białka – albuminy. Z ich pomocą bilirubina dostaje się do wątroby, gdzie zachodzi cały łańcuch przemian.

W wątrobie rozpada się grupa białkowa, a bilirubina łączy się z kwasem glukuronowym, w wyniku czego powstaje rozpuszczalna forma tego pigmentu. W takiej formie jest ona wydalana z wątroby wraz z żółcią i dostaje się do jelit. Przy pomocy flory jelitowej część związku wraca do krwiobiegu, a reszta zostaje wydalona wraz z kałem nadając mu określony kolor. 

Co to są testy bilirubiny?

Bilirubina jest zwykle oznaczana we krwi, rzadziej w moczu. W biochemicznym badaniu krwi na obecność bilirubiny określa się całkowity poziom tego pigmentu i jego bezpośrednio związaną postać. Ilość tego pigmentu żółciowego mierzy się w miligramach lub mikromolach na litr osocza. Uzyskany wynik pomaga zidentyfikować problemy w wątrobie, nawet jeśli nie ma jeszcze innych objawów. W chwili kiedy pojawiły się już oznaki żółtaczki, ta analiza pozwala lekarzowi ustalić możliwą przyczynę i rozpocząć ukierunkowane poszukiwania.

Bilirubinę w moczu oznacza się podczas standardowego badania moczu. Wynik takiego badania można uzyskać w ciągu jednego lub dwóch dni. Jeśli jest taka potrzeba, badanie należy wykonać w trybie pilnym.

W wielu nowoczesnych laboratoriach analiza moczu na obecność bilirubiny odbywa się na automatycznych analizatorach, co eliminuje czynnik ludzki i znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo błędu. Samo badanie nie pozwala na postawienie diagnozy, ale pomaga lekarzowi w poruszaniu się po problemie.

Kiedy zleca się badanie bilirubiny?

• W diagnostyce różnicowej żółtaczki u noworodków oraz do identyfikacji ryzyka rozwoju encefalopatii bilirubinowej .
• W diagnostyce niedokrwistości hemolitycznej.
• Do monitorowania pacjenta przyjmującego leki o właściwościach hepatotoksycznych i hemolitycznych. Bilirubina w moczu po lekach jest w wielu przypadkach stanem dopuszczalnym.
• W czasie dynamicznego monitorowania pacjentów z niedokrwistością hemolityczną lub patologią wątroby i dróg żółciowych.
• Przy przewlekłych chorobach wątroby.
• Przy zmniejszonym poziomie erytrocytów.
• W czasie blokady odpływu żółci i chorób dróg żółciowych, takich jak kamica pęcherzyka żółciowego.
• Przy pojawieniu się zażółcenia oczu i skóry.
• W ramach badania profilaktycznego.

Czy bilirubina w moczu jest niebezpieczna? Dodatnia reakcja na bilirubinę w moczu wskazuje na wzrost stężenia bilirubiny sprzężonej w osoczu krwi, co jest typowe dla stanów związanych z naruszeniem przepływu żółci do dwunastnicy, zapaleniem lub marskością wątroby, a nawet zmian nowotworowych. 

Bilirubina w moczu – przygotowanie do badania

Wymagania dotyczące pobierania próbki moczu do badania na obecność bilirubiny nie odbiegają od standardowych. Do ogólnego badania moczu należy wcześniej przygotować sterylny i zamykany pojemnik. Specjalny jednorazowy pojemnik można kupić w dowolnej aptece lub pobrać w laboratorium, w którym zostanie przeprowadzone badanie.

Do analizy należy zebrać biomateriał z drugiego strumienia moczu. Przed pobraniem próbki należy wziąć lekki prysznic, aby komórki i bakterie z powierzchni błon śluzowych i skóry nie dostały się do środka. 

Bilirubina w moczu – norma badania

Normalnym wskaźnikiem w badaniu krwi jest stężenie bilirubiny całkowitej 3,4–20,5 µmol/l. Stosunek bilirubiny pośredniej do bezpośredniej powinien wynosić około 3 do 1. U noworodka ilość pigmentu żółciowego będzie zawsze znacznie wyższa, około 24 do 205 µmol/l. 

Interpretacja analizy moczu jest znacznie łatwiejsza. U zdrowego człowieka bilirubina w moczu nie występuje. Bilirubina w moczu 1 mg/dl to maksymalna granica obecności tego pigmentu dla dorosłego człowieka.

Interpretacja wyniku badania bilirubiny w moczu

Wzrost stężenia bilirubiny w moczu jest konsekwencją naruszenia jej metabolizmu na różnych etapach. Ten stan nazywa się hiperbilirubinemią. Towarzyszą mu objawy charakterystyczne dla żółtaczki, takie jak żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych. W szczególnie trudnych przypadkach poziom bilirubiny wzrasta ponad dziesięciokrotnie, co może mieć krytyczne konsekwencje dla życia człowieka. 

Zmiany poziomu bilirubiny występują z kilku powodów:

• Głównym jest naruszenie wątroby. Pod wpływem substancji toksycznych takich jak alkohol, leki, trucizny czy chemikalia naruszona zostaje integralność komórek wątroby. Zwiększa się wówczas przepuszczalność błon komórkowych dzięki czemu bilirubina zawarta w komórkach przedostaje się do krwioobiegu.
• Przyczyną mogą być również niektóre choroby wątroby, w tym marskość, wirusowe zapalenie wątroby.
• Kolejnym powodem wzrostu poziomu bilirubiny całkowitej jest zwiększona hemoliza erytrocytów. Zjawisko to jest typowe dla wielu chorób krwi, zaburzeń autoimmunologicznych, w czasie których czerwone krwinki są niszczone zbyt wcześnie. Hemoliza erytrocytów może być również spowodowana toksycznym działaniem niektórych substancji chemicznych na komórki krwi. W takich przypadkach wzrasta stężenie pośredniej frakcji bilirubiny, ponieważ wraz ze zwiększonym niszczeniem czerwonych krwinek uwalniana jest duża ilość hemoglobiny,  z której powstaje bilirubina. 
• Innym ważnym powodem podwyższonego poziomu bilirubiny jest niedrożność dróg żółciowych i niemożność przedostania się żółci do jelit. Może to być spowodowane deformacją tkanek wewnętrznych przez procesy nowotworowe, powiększone węzły chłonne, procesy bliznowacenia tkanek lub niską perystaltyką dróg żółciowych. Takie zmiany mogą prowadzić do rozciągania się aż do pęknięć tkanek, czemu towarzyszy uwalnianie bilirubiny do krwi.
• Odwodnienie a bilirubina w moczu – forum lekarzy urologów porusza co prawda odwodnienie jako jedną z przyczyn podwyższenia stanu pigmentu w moczu, ale uznaje się to jako stan przejściowy.

Bilirubina w moczu u noworodków

Wzrost bilirubiny pośredniej jest częstym zjawiskiem u noworodków w pierwszych dniach życia. Zjawisko to nazywane jest również żółtaczką fizjologiczną. Jest to spowodowane zwiększonym poziomem niszczenia krwinek czerwonych i niewydolnością układów enzymatycznych wątroby. Przy długotrwałym występowaniu objawów żółtaczki konieczne jest wykluczenie choroby hemolitycznej i niedrożności dróg żółciowych.

Po kilku tygodniach rozwoju stanu patologicznego pojawiają się objawy takie jak: sztywność karku, kończyn, postawa konwulsyjna z wygięciem pleców, uwypuklenie ciemiączka dużego, drżenie rąk.

Ponieważ obraz choroby kształtuje się powoli od kilku dni do tygodni, często dochodzi w tym czasie do nieodwracalnych następstw w ośrodkowym układzie nerwowym. Choroba ostatecznie objawia się do 3-5 miesiąca życia, prowadzi do paraliżu, mózgowego porażenia dziecięcego, głuchoty, upośledzenia umysłowego. Aby zapobiec rozwojowi patologii, konieczne jest monitorowanie poziomu bilirubiny. 

Pamiętać należy także, że przy konflikcie grup krwi i czynnika Rh matki i dziecka częstym zjawiskiem jest podwyższona bilirubina w moczu dziecka.